Nằm ở vùng sâu trong đất liền Argentina, văn phòng của Mario Pizarro trông giống như một ngôi đền Trung Quốc. Nó được trang trí với bức ảnh một người nông dân Trung Quốc chụp cùng ông Pizarro. Không gian còn có bức tượng Phật với áo choàng xanh, mô hình tuabin gió của một công ty Trung Quốc với dòng chữ bằng tiếng Anh và tiếng Trung: "Cùng nhau tạo ra tương lai của chúng ta".

Pizarro, 62 tuổi, là thư ký năng lượng của Jujuy, một tỉnh cao trên dãy Andes giáp với Bolivia và Chile. Nhìn ra sông, tòa nhà văn phòng của ông rất bình thường, thậm chí tồi tàn, nhưng các dự án mà ông và các đồng nghiệp giám sát thì khác.

Công nghệ và tiền của Trung Quốc đã giúp xây dựng một trong những nhà máy năng lượng mặt trời lớn nhất Mỹ Latinh ở Jujuy. Tại đây, hàng trăm nghìn tấm pin phủ khắp sa mạc như những quân cờ domino khổng lồ. Camera an ninh của Trung Quốc bảo vệ các tòa nhà chính phủ trên khắp thủ phủ của tỉnh.

Máy chủ hoạt động ồn ào trong một nhà máy lưu trữ dữ liệu của Trung Quốc. Bên dưới những ngọn đồi hẻo lánh và những hồ muối rộng lớn là những mạch đồng, liti và kẽm. Chúng là những nguyên liệu thô của công nghệ thế kỷ 21, được Trung Quốc dùng để sản xuất pin xe điện.

Tổng kim ngạch thương mại một số nước Mỹ Latinh với Trung Quốc (xanh) và Mỹ (cam) năm 2020. Đồ họa: Bloomberg

Không có gì bí mật khi Trung Quốc đã và đang đổ nguồn lực vào Nam Mỹ trong thế kỷ này, phá vỡ sự thống trị lịch sử của Mỹ và trở thành đối tác thương mại số số một tại đây. Trong những năm gần đây, quốc tế tập trung theo dõi các dự án kinh doanh của Trung Quốc ở châu Phi và châu Á. Nhưng một sự thay đổi quan trọng trong cách tiếp cận của nước này tại Mỹ Latinh lại ít được chú ý.

Thay vì tập trung vào các lãnh đạo quốc gia, Trung Quốc và các công ty của họ quyết định xây dựng quan hệ ở đây theo phương thức từ dưới lên. Chỉ trong năm 2019, ít nhất 8 thống đốc và 4 phó thống đốc tỉnh ở Brazil đã đến Trung Quốc.

Trong một bài phát biểu vào tháng 9/2019, Zou Xiaoli, Đại sứ Trung Quốc tại Argentina, cho biết việc thúc đẩy cơ sở hạ tầng của đất nước ông đang giúp nâng cao vị thế Mỹ Latinh trong thị trường hàng hóa toàn cầu. "Trung Quốc sẽ hỗ trợ mạnh mẽ cho sự phát triển kinh tế và xã hội của Argentina", ông nói.

Tỉnh Jujuy của Argentina là ví dụ cho việc không nơi nào là quá xa xôi với sự chú ý của Trung Quốc. Gabriel Márquez, Giám đốc điều hành của một trung tâm nghiên cứu và phát triển lithium ở Jujuy mô tả hơi cường điệu điều này rằng: "Bạn có một thống đốc nghèo đến từ Argentina có số điện thoại của ông Tập Cận Bình".

Gần đây, Mỹ đang cố gắng giữ vị thế, một phần bằng cách nhấn mạnh rủi ro mua công nghệ từ các công ty do nhà nước kiểm soát có thể bị sử dụng cho mục đích dân sự và cả quân sự như gián điệp. Ví dụ, ở Patagonia, miền nam Argentina, một công ty Trung Quốc đã xây dựng một trung tâm điều khiển sứ mệnh không gian.

Tuy nhiên, theo Cynthia Arnson, Giám đốc chương trình Mỹ Latinh tại Trung tâm Wilson (Washington), kiểu lo lắng đó không làm nản lòng các chính quyền địa phương. Tại San Salvador, thành phố tỉnh lỵ Jujuy, nhiều quan chức nói với ông Pizarro rằng một công viên năng lượng mặt trời 300 megawatt có thời là điều không tưởng thì giờ giấc mơ đã thành hiện thực. Dường như không có giới hạn trong việc tăng sản lượng năng lượng mặt trời và lithium thông qua đầu tư của Trung Quốc.

Mỹ Latinh từ lâu là nơi tập trung của các cường quốc. Vào thế kỷ 15 và 16, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha tới đây để khai thác thuộc địa. Sau các cuộc cách mạng vào thế kỷ 19 để hình thành các quốc gia độc lập, Washington đã ban hành "Học thuyết Monroe", yêu cầu các cường quốc châu Âu coi Tây Bán cầu là phạm vi ảnh hưởng của Mỹ. Vào những năm 1980, Washington ủng hộ các cuộc đảo chính và gửi quân đến các nước láng giềng phía Nam. Sự can thiệp này khơi dậy phẫn nộ chống Mỹ, tạo thời cơ cho Trung Quốc.

Trong hai thập kỷ qua, khi Mỹ tập trung vào các cuộc chiến ở Afghanistan và Iraq, Trung Quốc tiến vào Tây Bán cầu với tốc độ vượt trội. Phần lớn đầu tư của Trung Quốc bắt đầu vào đầu thế kỷ này trong cái gọi là "thủy triều hồng", khi các đảng cánh tả lên nắm quyền ở Argentina, Bolivia, Brazil, Ecuador và Venezuela.

Sản xuất lithium ở Jujuy. Ảnh: Lithium Americas

Trung Quốc mua rất nhiều đồng, thịt lợn, đậu nành và xây dựng rất nhiều đường sá, xe lửa, lưới điện và cầu, đến nỗi đã vượt Mỹ trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Nam Mỹ và hiện là thương nhân lớn nhất của Brazil, Chile, và Peru. Một công ty Trung Quốc đang lãnh đạo một nhóm xây dựng tàu điện ngầm ở thủ đô Bogotá của Colombia. Tập đoàn năng lượng khổng lồ State Grid của Trung Quốc sở hữu công ty cung cấp điện cho hơn 10 triệu ngôi nhà Brazil. Vào tháng 2, Argentina thông báo Trung Quốc sẽ tài trợ 24 tỷ USD cho các dự án cơ sở hạ tầng.

Mỹ không bỏ cuộc. Vào năm 2019, Ivanka Trump đã đến Jujuy khi cô còn là cố vấn cấp cao của cha mình. Một năm trước, Mỹ đã cho Ecuador vay 3,5 tỷ USD để thoát khỏi khoản nợ của Trung Quốc với điều kiện nước này ngừng mua công nghệ chủ chốt từ Trung Quốc.

Vào tháng 9, Daleep Singh, Phó cố vấn an ninh quốc gia Mỹ, đã đến thăm Colombia, Ecuador và Panama để thúc đẩy một giải pháp thay thế cho sáng kiến "Vành đai và Con đường". Nỗ lực của Mỹ, được gọi là "Xây dựng lại thế giới tốt đẹp hơn", cũng nhằm cung cấp tài chính cho cơ sở hạ tầng.

Vào đầu năm 2021, với việc Covid vượt ngoài tầm kiểm soát và cần nhiều vaccine, chính quyền Bolsonaro quyết định không loại trừ Huawei khỏi cuộc cạnh tranh 5G. Cuối cùng, dù công ty này không tham gia, các nhà mạng Brazil đã dựa vào công nghệ của Huawei khoảng 40% mạng lưới.

Mauricio Claver-Carone, Chủ tịch Inter-American Development Bank nói rằng Trung Quốc cung cấp tín dụng rẻ hơn nên các công ty từ những quốc gia khác phải từ bỏ vì không cạnh tranh nổi. Claver-Carone, Cựu cố vấn cấp cao của Trump về Mỹ Latinh, lên tiếng cảnh báo về những rủi ro.

Tuy nhiên, Oliver Stuenkel, Giáo sư quan hệ quốc tế tại Quỹ Getulio Vargas ở São Paulo, cho rằng đó là những nỗi lo của nhà giàu. "Bạn thực sự không thể không nghĩ đến những kết quả tiêu cực tiềm ẩn nếu bạn phải đối mặt với một vấn đề rất cấp bách ngay trước mắt", ông nói.

Năm 2020, chính phủ liên bang Argentina vỡ nợ với trái phiếu cho Phố Wall, và họ vẫn còn nợ IMF hàng chục tỷ USD. Carlos Oehler, người điều hành công ty khai thác và năng lượng tại tỉnh Jemse nói rằng nền kinh tế của Argentina thê thảm đến mức chỉ những nhà thám hiểm như Trung Quốc mới có thể kinh doanh ở đây.

Sự tương phản giữa quá khứ và hiện tại của Jujuy rất đáng kinh ngạc. Tỉnh đang xây dựng một trung tâm để thúc đẩy sản xuất liên quan đến lithium ngay bên ngoài San Salvador. Những nhà kho mới, sáng bóng đang mọc lên.

Tại tỉnh lỵ San Salvador, vào một ngày trong tuần gần đây, ảnh hưởng của nước ngoài dường như khiến những người bán hàng rong vừa ngạc nhiên vừa lo lắng. "Với tốc độ này, tất cả chúng ta sẽ trở thành người Trung Quốc", Mirtha Ramos, 49 tuổi, một bà mẹ ba con bán mũ cho biết. Nancy Ortega, 31 tuổi, làm việc tại quầy hàng bên cạnh, nói thêm: "Tôi có một người bạn làm việc trong khu mỏ nói rằng người Trung Quốc đang tiếp quản mọi thứ".

Phiên An (theo Bloomberg)