Các loài thực vật, côn trùng, bò sát, gặm nhấm, và linh trưởng đều được phát hiện là đã tới cư trú trên các châu lục thông qua cách này - bao gồm cả cuộc vượt Đại Tây Dương nổi tiếng đã khiến khỉ từ châu Phi đến được Nam Mỹ hồi 35 triệu năm trước.

Những sự kiện này cực kỳ hiếm, nhưng trong khoảng thời gian rất dài kể từ khi có vết tích của sự sống trên Trái Đất, thì những sự kiện đặc biệt như vậy hiển nhiên sẽ tác động trực tiếp đến tiến hoá - bao gồm cả và sự hình thành tổ tiên loài người chúng ta.

Nguồn gốc các loài linh trưởng

Loài người xuất hiện đầu tiên ở miền nam châu Phi từ khoảng 200 đến 350 nghìn năm về trước.

Chúng ta biết rằng chúng ta có nguồn gốc ở châu Phi bởi vì tính đa dạng di truyền của loài người được phát hiện cao nhất là ở châu Phi. Thêm nữa, nơi đây còn có rất nhiều hoá thạch của người nguyên thuỷ.

Những họ hàng thân gần gũi với chúng ta, tinh tinh và khỉ đột, cũng có nguồn gốc từ châu Phi, cùng với khỉ đầu chó và khỉ.

Nhưng những họ hàng gần gũi nhất còn tồn tại đến bây giờ của linh trưởng - vượn cáo/chồn bay, chuột chù cây, và thú gặm nhấm - tất cả đều sinh sống ở châu Á, hoặc như trong trường hợp của thú gặm nhấm, là tiến hoá ở châu Á.

Các hoá thạch cung cấp bằng chứng đôi lúc mâu thuẫn, thế nhưng đều nhất quán cho thấy các loài linh trưởng sinh sống ở bên ngoài châu Phi.

Họ linh trưởng lâu đời nhất - loài Purgatorius - sống vào khoảng 65 triệu năm về trước, chỉ ngay sau khi khủng long tuyệt chủng. Dấu tích hóa thạch của loài này được phát hiện ở tiểu bang Montana của Mỹ.

Các loài linh trưởng cổ đại nhất cũng được phát hiện ở ngoài châu Phi.

Loài Teilhardina (kích thước chỉ cỡ bằng con chuột), có họ hàng với khỉ và vượn người, sống cách đây 55 triệu năm trên khắp châu Á, Bắc Mỹ và châu Âu. Mãi sau, linh trưởng mới xuất hiện ở châu Phi.

Những hoá thạch của các loài giống như vượn cáo đã xuất hiện ở đó khoảng 50 triệu năm trước, và hoá thạch các loài giống khỉ thì có niên đại khoảng 40 triệu năm trước.

Thế nhưng châu Phi tách khỏi Nam Mỹ và trở thành lục địa độc lập khoảng 100 triệu năm trước, và chỉ mới trôi gần sát với châu Á trong khoảng 20 triệu năm nay.

Vậy nên nếu linh trưởng hiện diện ở châu Phi trong suốt 80 triệu năm khi mà lục địa này đã là một hòn đảo cô lập, thì hẳn nhiên là chúng phải vượt đại dương mà đến.

Những hành trình vượt đại dương

Giả thuyết về sự di chuyển qua vượt đại dương nằm ở tâm điểm của thuyết tiến hoá.

Trong quá trình nghiên cứu quần đảo Galapagos, Charles Darwin chỉ thấy một vài loài rùa cạn, cự đà, rắn, và một loài thú hữu nhũ nhỏ là chuột đồng mà thôi.

Xa hơn nữa ở ngoài đại dương, trên những quần đảo như Tahiti, chỉ có những chú thằn lằn nhỏ.

Darwin diễn giải rằng rất khó giải thích những mô hình phân bố loài như thế này nếu như dựa vào Thuyết Sáng tạo - là thuyết cho rằng các loài tương tự như nhau thì hiện diện ở khắp nơi - nhưng những mô hình đó sẽ có thể được giải thích một cách hợp lý nếu các loài vượt đại dương để tới các đảo, và các đảo càng ở nơi xa thì càng có ít loài có thể đến được.

Thuyết vượt đại dương giải thích lý do tại sao ở một số đảo nhất định - như quần đảo Galapagos - có các loài sinh sống như cự đà biển, còn những đảo khác thì không có

Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng rùa cạn có thể tồn tại hàng tuần trôi nổi trên biển mà không cần nước hay thức ăn - nhiều khả năng là chúng đã lênh đênh trên biển trước khi đến được các đảo thuộc quần đảo Galapagos.

Có một số sự kiện có sức huỷ diệt kinh hoàng, ví dụ như thiên thạch lao xuống Trái Đất, núi lửa phun trào, kỷ băng hà - hay thậm chí là khi virus nhảy từ vật chủ thuộc một loài sang vật chủ thuộc loài khác.

Nhưng có một số sự kiện khác lại diễn ra một cách vô cùng thần kỳ, như do đột biến thể đa bội, chuyển gene giữa các sinh vật đa bào - và những chuyến di cư bằng bè mảng tự nhiên trôi dạt trên đại dương.

Vai trò của những vụ trôi dạt trên đại dương trong lịch sử hình thành loài người cho thấy quá trình tiến hóa phụ thuộc vào những cơ hội đó nhiều tới mức nào.

Nếu mọi chuyện diễn ra theo hướng khác - như thời tiết xấu, biển động dữ đội, hay bè thực vật trôi dạt vào một hoang đảo nơi các con thú săn mồi đói ngấu đang chờ sẵn trên bờ biển, hay không có con đực nào trong bè mảng trôi dạt đó - thì ắt hẳn đã không xảy ra sự hình thành, bắt rễ sự sống ở nơi mới. Sẽ không có khỉ, không có vượn, và không có loài người chúng ta.

Có vẻ như tổ tiên chúng ta đã gặp may mắn nhiều hơn cả khi so với cơ hội trúng xổ số Powerball để sống sót trong quá trình vật lộn sinh tồn giữa đại dương mênh mông.

Nếu như có một yếu tố nào đó đã diễn ra theo hướng khác, thì quá trình tiến hoá có thể đã diễn ra theo hướng hoàn toàn khác.

Ít nhất, có lẽ là chúng ta đã không thể ngồi đây để suy ngẫm về lịch sử tiến hoá của nhân loại.